Problemy z nerkami, takie jak kamica nerkowa, dotykają coraz większą liczbę osób na całym świecie. Chociaż przyczyn powstawania kamieni nerkowych może być wiele, jednym z kluczowych czynników wpływających na ich formowanie się jest nadmiar szczawianów w diecie. Dieta niskoszczawianowa staje się coraz bardziej popularna w profilaktyce kamicy nerkowej i w celu poprawy ogólnego zdrowia nerek. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej, czym są szczawiany, dlaczego mogą być problematyczne, kto powinien rozważyć dietę niskoszczawianową, a także jakie korzyści zdrowotne niesie ze sobą stosowanie tej diety.
Czym są szczawiany i dlaczego mogą być problematyczne?
Czym są szczawiany?
Szczawiany to organiczne związki chemiczne występujące w wielu produktach roślinnych. Ich obecność w diecie jest naturalna, ale ich nadmiar może prowadzić do problemów zdrowotnych, zwłaszcza w kontekście nerek. Szczawiany wiążą się z wapniem w organizmie, tworząc trudno rozpuszczalne sole, takie jak szczawian wapnia. Jeśli te związki nie zostaną wydalone z moczem, mogą krystalizować, co w efekcie prowadzi do powstawania kamieni nerkowych.
Jak szczawiany wpływają na organizm?
Większość ludzi przyswaja jedynie niewielką ilość szczawianów z pożywienia, a organizm skutecznie je usuwa. Problem pojawia się, gdy spożycie szczawianów jest zbyt wysokie lub gdy istnieją inne czynniki, które sprzyjają ich akumulacji, takie jak odwodnienie, niska produkcja moczu lub niedobory związków ograniczających krystalizacje w moczu, np. magnezu, cytrynianów, przewlekłe zakażenia układu moczowego i choroby metaboliczne. Kiedy szczawiany nie są skutecznie wydalane, wiążą się z wapniem w nerkach, co może prowadzić do tworzenia się kamieni nerkowych.
Problematyczność szczawianów
Szczawiany są groźne dla osób z predyspozycją do kamicy nerkowej. Ocenia się, że szczawian wapnia stanowi około 80% wszystkich kamieni nerkowych. Co więcej, osoby, które już wcześniej cierpiały na kamicę nerkową, mają zwiększone ryzyko jej nawrotu. Bardziej narażonymi na kamicę są osoby z zaburzeniami pracy nerek, nawracającymi infekcjami układu moczowego, ale także z chorobami jelit i zaburzeniami metabolicznymi. Kontrola spożycia szczawianów w diecie może znacząco obniżyć ryzyko ich formowania się u pacjentów z grup ryzyka.
Dla kogo jest zalecana dieta niskoszczawianowa?
Dieta niskoszczawianowa jest przede wszystkim zalecana osobom, które mają skłonność do tworzenia kamieni nerkowych, zwłaszcza tych złożonych ze szczawianu wapnia. Obejmuje to osoby z historią kamicy nerkowej, a także te, u których stwierdzono podwyższony poziom szczawianów w moczu (hiperoksalurię).
Grupy osób, które mogą korzystać z diety niskoszczawianowej:
- Osoby z kamicą nerkową: Ludzie, którzy doświadczyli formowania się kamieni nerkowych, szczególnie tych złożonych ze szczawianu wapnia, mogą znacząco zmniejszyć ryzyko ich nawrotu, stosując dietę niskoszczawianową.
- Osoby z rodzinną predyspozycją do kamicy nerkowej: Jeśli w rodzinie występowały przypadki kamicy nerkowej, istnieje większe prawdopodobieństwo, że osoba może mieć podobne skłonności.
- Pacjenci z hiperoksalurią: Jest to stan, w którym organizm produkuje nadmierne ilości szczawianów. W takiej sytuacji dieta niskoszczawianowa może być niezbędna, aby zapobiec tworzeniu się kamieni nerkowych.
- Pacjenci przyjmujące duże dawki witaminy C i z niedoborem witaminy B6.
- Osoby z zaburzeniami wchłaniania jelitowego: Niektóre choroby jelit, takie jak celiakia, choroba Crohna czy operacje jelitowe, mogą prowadzić do zwiększonego wchłaniania szczawianów z diety, co zwiększa ryzyko powstawania kamieni nerkowych.
Dodatkowo kamicy szczawianowo-wapniowej nadmiar sodu w diecie. W związku z czym warto ograniczyć sól kuchenną w diecie.
Kto powinien zachować ostrożność?
Nie każda osoba musi restrykcyjnie ograniczać szczawiany. U zdrowych ludzi, którzy nie mają problemów z nerkami, nie ma konieczności eliminowania tych związków z diety. Co więcej, niektóre produkty bogate w szczawiany, takie jak szpinak czy buraki, są również źródłem cennych składników odżywczych, dlatego ich wykluczenie powinno być dobrze przemyślane i skonsultowane z dietetykiem.
Produkty, których należy unikać na diecie niskoszczawianowej
Osoby stosujące dietę niskoszczawianową muszą zwrócić szczególną uwagę na rodzaj spożywanych produktów. Wiele popularnych produktów spożywczych zawiera znaczne ilości szczawianów i może przyczyniać się do ich akumulacji w organizmie.
Produkty o wysokiej zawartości szczawianów, których należy unikać:
Zielone warzywa liściaste: Szczególnie bogate w szczawiany są takie warzywa jak szpinak, boćwina, szczaw i rabarbar.
Orzechy i nasiona: Nerkowce, migdały, orzechy laskowe oraz nasiona sezamu mają wysoką zawartość szczawianów.
Czekolada i kakao: Kakao jest źródłem dużej ilości szczawianów, dlatego osoby na diecie niskoszczawianowej powinny unikać czekolady, kakao w proszku oraz produktów zawierających kakao.
Warzywa korzeniowe: Buraki i słodkie ziemniaki (bataty) to warzywa, które mogą znacznie podnosić poziom szczawianów w diecie.
Herbata czarna i kawa rozpuszczalna: Zawiera znaczne ilości szczawianów, dlatego osoby na diecie niskoszczawianowej powinny ograniczać jej spożycie.
Produkty o umiarkowanej zawartości szczawianów, które można spożywać w ograniczonych ilościach:
Marchew: Choć marchew jest stosunkowo bogata w szczawiany, jej umiarkowane spożycie nie powinno być problemem.
Truskawki: Owoc ten zawiera umiarkowane ilości szczawianów, więc można go spożywać z umiarem.
Ziemniaki: Ziemniaki mogą być spożywane, ale ich ilość powinna być kontrolowana, zwłaszcza w formie pieczonej, gdzie stężenie szczawianów jest wyższe.
Produkty o niskiej zawartości szczawianów, które są zalecane:
Warzywa o niskiej zawartości szczawianów: Sałata, kapusta, ogórki, papryka, cukinia i bakłażan.
Nabiał: Mleko, jogurt, sery – bogate w wapń produkty mleczne mogą pomóc w wiązaniu szczawianów w przewodzie pokarmowym, co zmniejsza ich absorpcję.
Mięso i ryby: Produkty białkowe pochodzenia zwierzęcego mają znikomą ilość szczawianów, dlatego są bezpieczne w diecie niskoszczawianowej.
Owoce niskoszczawianowe: Jabłka, gruszki, winogrona, arbuz i banany to owoce, które można spożywać bez większych obaw.
Korzyści zdrowotne z diety niskoszczawianowej
Główną korzyścią ze stosowania diety niskoszczawianowej jest zmniejszenie ryzyka formowania się kamieni nerkowych. U osób podatnych na kamicę nerkową obniżenie ilości szczawianów w diecie może zapobiec nawrotom tej bolesnej dolegliwości. Kontrolowanie ilości szczawianów, a także dostarczanie odpowiedniej ilości wapnia i płynów, pomaga w utrzymaniu zdrowia nerek. Ponadto dieta niskoszczawianowa może również przyczyniać się do poprawy ogólnego stanu zdrowia nerek. Osoby z problemami z nerkami, takimi jak przewlekła niewydolność nerek, mogą odnieść korzyści z kontrolowania poziomu szczawianów w diecie, co zmniejsza obciążenie dla nerek. Włączenie do diety produktów bogatych w wapń, takich jak nabiał, przy jednoczesnym ograniczeniu produktów bogatych w szczawiany, pomaga w utrzymaniu równowagi wapniowo-szczawianowej w organizmie. Dzięki temu szczawiany, które są obecne w diecie, łączą się z wapniem w przewodzie pokarmowym, a nie w nerkach, co zapobiega formowaniu się kamieni.
Niektóre badania sugerują, że nadmierne ilości szczawianów mogą wywoływać stany zapalne w organizmie. Poprzez redukcję spożycia szczawianów można zmniejszyć ryzyko wystąpienia stanów zapalnych, które mogą wpływać nie tylko na nerki, ale także na inne narządy i układy w ciele. Może to być pomocne np. u chorych na artretyzm lub z chorobami zapalnymi jelit. Dla pacjentów z chorobami jelit, dieta niskoszczawianowa może być wsparciem w zmniejszeniu wchłaniania szczawianów i ograniczeniu ryzyka kamicy nerkowej, które jest częstsze u osób z zaburzeniami wchłaniania. Dodatkowo u osób z zaburzeniami metabolicznymi, takimi jak cukrzyca, stosowanie diety niskoszczawianowej może pomóc w stabilizacji poziomu cukru we krwi i zapobiec powikłaniom, które mogą prowadzić do uszkodzenia nerek.
Podsumowanie
Dieta niskoszczawianowa jest skutecznym sposobem na zmniejszenie ryzyka kamieni nerkowych i poprawę zdrowia nerek, zwłaszcza u osób z predyspozycjami do kamicy nerkowej. Ograniczenie spożycia produktów bogatych w szczawiany, a także dbałość o odpowiednią ilość wapnia w diecie i prawidłowe nawodnienie, to kluczowe elementy tej diety. Choć nie każdy musi stosować dietę niskoszczawianową, osoby z problemami nerkowymi lub zaburzeniami metabolicznymi mogą znacząco skorzystać na jej wprowadzeniu, poprawiając tym samym jakość swojego życia i zdrowie.
Michalak-Majewska, M. (2013). Analiza zawartości szczawianów w popularnych naparach herbat i kaw. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 46(1), 74-79.
Tambor, M., & Kolarzyk, E. (2020). Najczęściej popełniane błędy żywieniowe przez pacjentów z kamicą układu moczowego. Hygeia, 55(3), 126-132.
Ciborowska, H., & Dietetyka, R. A. (2007). Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 359, 465-469.
