Zespół policystycznych jajników (PCOS) należy do schorzeń, których diagnostyka nie jest prosta. Wynika to ze zróżnicowanych objawów i braku jednolitych kryteriów rozpoznania. PCOS to jedna z najczęściej występujących endokrynopatii u kobiet w okresie rozrodczym i jeden z głównych powodów niepłodności w tej grupie kobiet. Według badań z 2015 roku aż 90-95% kobiet, które z powodu braku owulacji udają się do klinik leczenia niepłodności, mają diagnozowany PCOS.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Jakie są objawy PCOS
- Jakie są ogóle zalecenia dietetyczne w leczeniu PCOS
- Jaka jest rola mikrobioty jelitowej w leczeniu PCOS
- Jak wygląda dieta eliminacyjna w PCOS i jak ją dobrać
- Jak dobrać probiotykoterapię w PCOS
Objawy zespołu policystycznych jajników (PCOS)
Zespół policystycznych jajników to endokrynne zaburzenie metaboliczne, które oprócz niepłodności, objawia się również poprzez: zaburzenia miesiączkowania, zaburzenia metabolizmu węglowodanów, hirsutyzm (nadmierne owłosienie typu męskiego), wzrost testosteronu, obniżone lipido, torbiele na jajnikach, a także łojotok i trądzik. Ponad połowa kobiet z PCOS ma nadwagę lub otyłość. PCOS rozpoznaje się poprzez spełnienie dwóch z trzech Kryteriów Rotterdamskich (ESHRE/ASRM 2003): 1) brak owulacji lub rzadko występująca owulacja, 2) biochemiczne i/lub kliniczne cechy hiperandrogenizacji oraz 3) obraz policystycznych jajników w USG. Zmiana stylu życia (tj. odpowiednia dieta i regularna aktywność fizyczna) jest szczególnie ważna w PCOS, ponieważ leczenie farmakologiczne umożliwia jedynie ograniczenie niepożądanych objawów, ale nie powoduje całkowitego wyleczenia tego schorzenia.
Ogólne zalecenia dietetyczne w leczeniu PCOS
Zadaniem dietoterapii w zespole policystycznych jajników jest utrzymanie prawidłowej masy ciała lub jej redukcja w przypadku nadwagi czy otyłości, monitorowanie gospodarki węglowodanowej, profilu lipidowego i regularna aktywność fizyczna. Redukcja masy ciała w PCOS wiąże się z poprawą parametrów hormonalnych i metabolicznych oraz wpływa na poprawę regularności miesiączkowania, owulację i płodność. Nadmierna masa ciała może zwiększać objawy PCOS, dlatego tak ważna jest w tym przypadku jej redukcja.
Korzystnym modelem żywieniowym w PCOS jest dieta śródziemnomorska. Opiera się ona na spożywaniu dużej ilości tłuszczów nienasyconych (w tym kwasów tłuszczowych omega-3), np. ryb, warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych (bogatych w błonnik pokarmowy), roślin strączkowych i orzechów.
Dieta śródziemnomorska jest dietą przeciwzapalną, dlatego jest określana jako skuteczna dieta w łagodzeniu wielu chorób. Aż 70% kobiet z PCOS ma zdiagnozowaną insulinooporność, nawet gdy ich masa ciała jest w normie. Dodatkowo zespół policystycznych jajników zwiększa ryzyko zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego, dyslipidemię, cukrzycę typu 2, nadciśnienie, a także nowotwór endometrium. Dieta śródziemnomorska oddziałuje pozytywnie na zmniejszenie stresu oksydacyjnego i markerów stanu zapalnego w organizmie, poprawia wrażliwość na insulinę oraz profil lipidowy.
Ze względu na częste współwystępowanie z PCOS insulinooporności oraz zwiększone ryzyko cukrzycy typu 2 korzystna dla kobiet z PCOS jest również dieta o niskim indeksie glikemicznym. Ułatwia ona redukcję masy ciała i/lub zachowanie prawidłowej masy ciała oraz może prowadzić do zmniejszenia uczucia głodu, przejadania się i chęci podjadania.
W zespole policystycznych jajników bardzo ważne jest pokrywanie na odpowiednim poziomie zapotrzebowania na witaminy i składniki mineralne. Szczególnie należy zwrócić uwagę na witaminę B6, B12, A, C, E i D oraz kwasu foliowego, magnezu i żelaza. Najlepiej jest pokrywać ich zapotrzebowanie w diecie, ale jeśli nie jest to możliwe w związku z dużymi restrykcjami żywieniowymi to warto skonsultować ich suplementację z lekarzem.
Pomimo tego, że połączenie diety śródziemnomorskiej z dietą o niskim indeksie glikemicznym przynosi korzyści to największy efekt można uzyskać poprzez indywidualne, celowane podejście w doborze diety. Aby dobrać w diecie produkty, których spożywanie będzie najbardziej korzystne dla danej osoby, warto najpierw zrozumieć czym jest mikrobiota jelitowa oraz jaka jest jej rola w trawieniu i wchłanianiu pokarmów.
Rola mikrobioty jelitowej w dobieraniu diety w PCOS
Powstanie PCOS jest powiązane z toczącym się w organizmie przewlekłym stanem zapalnym o niskim natężeniu. Między innymi stan ten może być spowodowany zaburzeniem mikrobioty jelitowej, która to przyczynia się do powstania nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej.
Zaburzenia w składzie i ilości bakterii występujących w jelicie grubym (dysbioza jelitowa) są przyczyną powstania zespołu nieszczelnego jelita, czyli zwiększonej przepuszczalności nabłonka jelitowego, który pokrywa kosmki jelitowe. Zwiększona przepuszczalność nabłonka jelitowego prowadzi do przedostawania się do naczyń krwionośnych bakterii, metabolitów mikroorganizmów oraz niestrawionych białek pokarmowych z produktów, które spożyliśmy. Uruchamia to odpowiedź immunologiczną organizmu i wytwarzanie przeciwciał skierowanym przeciwko tym białkom. Prowadzi to do rozwoju alergii pokarmowej typu III, zwanej też nadwrażliwością pokarmową IgG-zależną.
W związku z powyższym spożywanie produktów zalecanych w diecie śródziemnomorskiej o niskim indeksie glikemicznym może nie przynieść oczekiwanych rezultatów, jeśli opiera się na produktach, na które wytworzyła się w danym organizmie nadwrażliwość pokarmowa. Bardziej korzystna może okazać się indywidualnie dobrana dieta eliminacyjna w połączeniu z celowaną probiotykoterapią.
Dieta eliminacyjna w PCOS
Dieta eliminacyjna to dieta, która wyklucza w początkowej fazie produkty powodujące niepożądane reakcje ze strony organizmu. Wśród społeczeństwa najbardziej rozpoznawalną reakcją układu immunologicznego jest alergia typu I (alergia IgE-zależna) ze względu na szybkie tempo występowania reakcji alergicznych po kontakcie z alergenem. Mniej rozpoznawalną, ale również uciążliwą może okazać się nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna.
Objawy nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej są opóźnione i mogą pojawić się w ciągu 72 h, a nawet później. Z tego powodu trudniej jest powiązać objawy (jak przewlekłe bóle głowy i migreny, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, przewlekły nieinfazyjny katar, zaburzenia nastroju, zmęczenie, problemy z masą ciała i skórne) ze spożyciem konkretnego produktu spożywczego, który jest alergenem.
W celu zweryfikowania produktów powodujących opisane wyżej dolegliwości służy badanie ImuPro. Badanie ImuPro dostępne jest w wersji Basic, Vegetarian i Complete. Wersje różnią zestawem i ilością badanych składników pokarmowych. Z tego powodu zalecany jest wybór badania, który zawiera jak najwięcej produktów spożywczych, które były dotychczas najczęściej spożywane. Wyniki badania ImuPro umożliwiają stworzenie indywidualnej, a więc najbardziej dopasowanej do stanu zdrowia pacjenta, diety eliminacyjno-rotacyjnej.
Warto pamiętać, że kompleksowe podejście w leczeniu schorzeń pozwala zwykle na osiągnięcie bardziej pożądanych rezultatów. Dieta eliminacyjno-rotacyjna przynosi najwięcej korzyści w połączeniu z odpowiednio dopasowaną probiotykoterapią.
Probiotykoterapia w PCOS
Zarówno zespół policystycznych jajników, jak i nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna, może rozwijać się w związku z zaburzeniami mikrobioty jelitowej. Z tego powodu bardzo ważne jest przywrócenie mikrobioty jelitowej do stanu równowagi oraz zmniejszenie stanu zapalnego w organizmie, który występuje przewlekle. Umożliwia to jednoczesne zastosowanie diety eliminacyjno-rotacyjnej w połączeniu z właściwą probiotykoterapią.
W badaniu oceniającym wpływ probiotyków na kliniczne i metaboliczne parametry kobiet o nadmiernej masie ciała z zespołem policystycznych jajników wykazano, że probiotyki zwiększają efekty dietoterapii i regularnej aktywności fizycznej. Kobiety z badanej grupy, oprócz diety redukcyjnej przyjmowały synbiotyk, czyli połączenie probiotyku z prebiotykiem. Synbiotyk z probiotyków zawierał Bifidobacterium lactis W51, Bifidobacterium lactis W52, Lactobacillus acidophilus W22, Lactobacillus paracasei W20, Lactobacillus plantarum W21, Lactobacillus salivarius W24 i Lactococcus lactis W19. Z prebiotyków zawierał fruktooligosacharydy i inulinę.
Przyjmowanie probiotyków przynosi korzyści w PCOS, a zwłaszcza warto jest dobrać probiotykoterapię indywidualnie do stanu mikrobioty jelitowej. Umożliwiają to badania z kału jak badanie KyberKompakt Pro. Badanie to ocenia ilościowo i jakościowo bakterie wskaźnikowe oraz grzyby (drożdżopodobne i pleśniowe) występujące w przewodzie pokarmowym. Badanie obejmuje ocenę bakterii ochronnych, a także odżywiających nabłonek jelitowy, stymulujących układ odpornościowy oraz bakterie chorobotwórcze i odpowiedzialne za procesy gnilne. Badanie gwarantuje uzyskanie wyniku z dokładnym opisem stanu mikrobioty jelitowej oraz precyzyjnie opisaną propozycję terapii probiotycznej stworzonej w oparciu o wynik. Terapia probiotyczna dobrana na podstawie wyniku badania mikrobioty jelitowej jest więc celowana i przynosi większe korzyści od ogólnie zalecanych probiotyków.
Podsumowanie
Zespół policystycznych jajników jest schorzeniem, w którego leczeniu największą rolę odgrywa właściwa dieta i regularny wysiłek fizyczny. Ogólnie zalecaną dietą przy PCOS jest dieta śródziemnomorska o niskim indeksie glikemicznym. W przypadku współwystępującej dysbiozy jelitowej i nadwrażliwości pokarmowej większy efekt może przynieść dieta eliminacyjno-rotacyjna stworzona w oparciu o wynik ImuPro. Istnieją wskazania do stosowania probiotyków przy PCOS jako wsparcia efektów dietoterapii. Dobór celowanej probiotykoterapii umożliwiają badania mikrobioty jelitowej z kału jak KyberKompakt Pro.
Bibliografia:
Chudzicka-Strugała I., Kubiak A., Banaszewska B., Zwozdziak B., Siakowska M., Pawelczyk L., Duleba A.J. (2021). Effects of Synbiotic Supplementation and Lifestyle Modifications on Women With Polycystic Ovary Syndrome. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, Volume 106, Issue 9, September 2021, 2566–2573.
Grabowska D., Łęga M., Kaźmierczak-Siedlecka K. (2020). Znaczenie mikrobiomu jelitowego, suplementacji i leczenia dietetycznego w profilaktyce i leczeniu zespołu policystycznych jajników. Farm Pol, 76(7), 381-387.
Kotusiewicz W., Siekierko N., Żołnierek M., Lubczyńska Z., Popravko Y., Świętochowski J., Bienia G. (2023). Impact of various dietary interventions on the reduction of symptoms in polycystic ovary syndrome (PCOS). Journal of Education, Health and Sport, 13(4), 311-318.
Seń M., Kunowska M. (2020). Pozafarmakologiczne metody terapii (dieta i aktywność fizyczna) zespołu policystycznych jajników (PCOS) na podstawie przeglądu literatury. Zdrowie kobiet. Ujęcie interdyscyplinarne, 57-76.
