Szerokie zastosowanie grzybów drożdżopodobnych z gatunku Saccharomyces boulardii
Czym jest mikrobiota jelitowa i jakie funkcje pełni?
Mikrobiota jelitowa, dawniej nazywana mikroflorą, to złożony ekosystem tworzony głównie przez bakterie i grzyby. Pełnią one wiele funkcji prozdrowotnych. Głównie produkują potrzebne substancje witaminę K, witaminy z grupy B, krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) i wspierają trawienie oraz wchłanianie substancji z pokarmów. Właśnie często objawy żołądkowo-jelitowe np. biegunki, zaparcia i wzdęcia są powiązane z zaburzeniami mikrobioty jelitowej. Bakterie i produkowane przez nie SCFA uszczelniają barierę jelitową, co jest bardzo ważne dla wyciszenia reakcji zapalnych, nadwrażliwości i alergii w organizmie. Prawidłowa mikrobiota jelit to też dobra odporność u dzieci i dorosłych oraz obniżenie ryzyka zaburzeń metabolicznych (otyłości, cukrzycy typu 2). Dlatego tak ważne jest dbanie też o mikrobiotę jelit oraz wiedza co sprzyja mikrobiocie, a co jej szkodzi.
Jakie czynniki zaburzają mikrobiotę jelit?
W nowoczesnym świecie jest wiele czynników, które mogą zakłócać delikatną równowagę mikroorganizmów zamieszkujących nasze jelita.
Jednym z najważniejszych czynników zaburzających mikrobiotę jest nieodpowiednia dieta. Szczególnie jedzenie dużych ilości produktów przetworzonych, z małym udziałem warzyw, owoców i pełnoziarnistych produktów zbożowych. Taką dietę charakteryzuje mała ilość błonnika, który jest ważny dla prozdrowotnych bakterii i pasażu jelit. Taki sposób odżywiania sprzyja też wzrostowi patogennych bakterii kosztem tych korzystnych. W zdrowej diecie wspierającej różnorodność mikrobioty jelit, warto dbać o zróżnicowanie produktów i unikać monotonii. Poza wsparciem różnych grup bakterii, jest też większa szansa że dostarczymy wszystkie niezbędne organizmowi substancje.
Drugim ważnym czynnikiem wpływającym na mikrobiotę są przyjmowane leki (np. antybiotyki, leki na zgagę i refluks, leki przeciwbólowe). Przykładowo antybiotyki, choć niezbędne w leczeniu infekcji bakteryjnych, mają również negatywny wpływ na mikrobiotę jelitową. Te potężne leki eliminują zarówno szkodliwe, jak i korzystne bakterie, prowadząc do dysbiozy. Dysbioza to zaburzenia ilościowe lub jakościowe mikrobioty jelitowej. Może ona mieć przykre konsekwencje, ponieważ gdy tracimy ochronną mikrobiotę to miejsce może zająć bakteria lub grzyb powodujący infekcje. Tak się dzieje w przypadku biegunki poantybiotykowej lub infekcji toksynotwórczym Clostridioides difficile. Ponadto dysbioza sprzyja rozwojowi zaburzeń bariery jelitowej, a następnie stanowi zapalnemu w organizmie i zaburzeniom metabolicznym.
Innym ważnym aspektem jest nadużywanie środków antyseptycznych i dezynfekujących. Choć mają one zasadnicze znaczenie w ochronie przed chorobotwórczymi mikroorganizmami, nadmierna higiena może eliminować korzystne bakterie, osłabiając odporność jelitową. Podobnie wpływają zanieczyszczenia np. powietrza i wody. Niestety część tych substancji chemicznych obecnych w środkach czystości, pestycydach lub zanieczyszczeniach może przedostawać się do żywności czy wody i może negatywnie wpływać na mikrobiotę jelit.
Ponadto, stres, który jest powszechnym elementem współczesnego życia, może powodować zmiany w mikrobiocie, osłabiając odporność organizmu, zwiększając podatność na infekcje. Długotrwały stres działa też niekorzystnie na os jelito-mikrobiota-mózg, co jest szczególnie widoczne u osób z zespołem jelita nadwrażliwego, zaburzeniami neurorozwojowymi lub chorobami psychicznymi.
Nadmierne spożycie alkoholu, również przyczyniają się do zaburzeń mikrobioty jelitowej. Te substancje mają działanie toksyczne na komórki jelitowe oraz wpływają negatywnie na równowagę bakteryjną.
Warto podkreślić, że każda osoba reaguje na te czynniki inaczej, a skutki zaburzeń mikrobioty mogą być różnorodne, obejmując problemy trawienne, osłabienie odporności czy nawet wpływ na zdrowie psychiczne. Dlatego trzeba wiedzieć jak wesprzeć nasze jelita i mieszkające w nich bakterie prozdrowotne.
Jak wspierać mikrobiotę jelitową?
Coraz więcej wiemy o tym, co jest korzystne dla zdrowia mikrobioty, jelit i całego organizmu. Poza zdrową i różnorodną dietą (bogatą w warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste), warto wiedzieć jakie zastosowanie mają popularne szczepy probiotyczne. Probiotyk to określony szczep lub wiele szczepów, które podawane w określonych dawkach wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza i nie powodują skutków ubocznych. Niektórzy twierdzą, że spożycie produktów fermentowanych (jogurtów, kefirów, kiszonek, zakwasów) wystarczy żeby wspierać mikrobiotę jelitową. Mimo, że są one zdrowe i warto mieć te produkty w diecie, to jednak nie są one probiotykiem. Zwykle nie znamy dokładnie szczepów i dawek w produkcie, w większości nie były też one przebadane w określonych grupach zdrowych lub chorych dzieci czy dorosłych. Określone szczepy probiotyczne posiadają też często certyfikaty bezpieczeństwa. Żeby jednak uznać jakiś szczep za prozdrowotny i bezpieczny potrzebne są badania kliniczne, które te właściwości potwierdzają. W dodatku te badania muszą sprawdzić konkretny szczep bakterii czy grzyba. Dlatego wybierając probiotyk warto wybrać produkt, który ma dokładnie określoną przynależność rodzajową np. Saccharomyces, gatunkową np. boulardii oraz szczepową np. CNCM I‑745. Oznacza to, że musimy znać nie tylko nazwę drobnoustroju, ale oznaczenie szczepu, czyli ciąg cyfr lub liter, czasem ich kombinację np. Saccharomyces boulardii CNCM I‑745 lub Bifidobacterium breve BRO3, Bifidobacterium breve B632. Eksperci podkreślają, że właściwości prozdrowotne są szczepozależne. Oznacza to, że nie każdy Saccharomyces boulardii lub Bifidobacterum breve będzie miał takie właściwości. Podobnie jak może być kilku Janów Kowalskich, których rozróżni ich numer pesel. Właśnie dlatego na opakowaniu produktu, który podajemy dziecku lub suplementujemy sami zawsze powinny znajdować się pełne nazwy bakterii wraz z oznaczeniem szczepowym. Nie powinniśmy brać „probiotyków” niewiadomego pochodzenia i o nieznanym składzie. Jeżeli nie posiadamy wiedzy na ten temat warto poradzić się lekarza lub dietetyka.
Najczęściej stosowanymi probiotycznymi drobnoustrojami są szczepy bakterii kwasu mlekowego z rodzajów Lactobacillus (Lactobacillus acidophilus LA-5) i Bifidobacterium (np. Bifidobacterium breve BRO3) i niepatogenne grzyby drożdżopodobne Saccharomyces boulardii. Większość probiotyków to suplementy diety, natomiast są też probiotyki o statusie leku. Wiadomo, że leki nawet te bez recepty podlegają większej kontroli niż suplementy. Dlatego jeżeli mamy możliwość wyboru lepiej wybrać lek.
Zastosowania szczepu probiotycznego Saccharomyces boulardii
Najważniejszym zastosowaniem probiotyków jest ochrona przed zaburzeniami mikrobioty i biegunką podczas stosowania antybiotykoterapii. Używane antybiotyki (np. ampicylina, amoksycylina, metronidazol) to najczęściej leki o szerokim zastosowaniu i działaniu, czyli obniżające ilość wielu bakterii. Gdy tracimy naszą ochronną mikrobiotę łatwo o rozrost drobnoustrojów, które mogą powodować choroby np. biegunkę. To dlatego mówi się, że rozpoczynając antybiotykoterapię, należy też stosować probiotyk. Jednym z najbardziej przebadanych szczepów, w profilaktyce biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków, jest szczep Saccharomyces boulardii CNCM I‑745 (np. w leku Enterol). Wiele badań klinicznych wykazało, że stosowanie S. boulardii CNCM I 745 zmniejsza ryzyko biegunki poantybiotykowej nawet o 56%. Co ważne badania bezpieczeństwa i efektywności tego probiotyku przeprowadzono wielokrotnie wśród dzieci i dorosłych. Używanie Saccharomyces boulardii CNCM I‑745 w zapobieganiu biegunce związanej z antybiotykoterapią jest polecane przez międzynarodowe towarzystwa lekarskie Światową Organizację Gastroenterologii (World Gastroenterology Organisation, WGO) i Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition, ESPGHAN).
Lekarze pediatrzy polecają również probiotyki tym S. boulardii CNCM I 745 lub Lactobacillus rhamnosus GG ostrej biegunce infekcyjnej, czyli tzw. wirusówkach lub zatruciach pokarmowych, jako uzupełnienie intensywnego nawadniania. Wiele badań sugeruje że podawanie probiotyku nie tylko zapobiega, ale też skraca czas biegunki, co oznacza szybszą ulgę dla pacjenta. Dodatkowo, warto zrozumieć, że biegunki szczególnie te intensywne powodowane przez wirusy lub bakterie, mogą zaburzać mikrobiotę jelitową. Może to mieć dalsze konsekwencje, jak zwiększenie przesiąkliwości bariery jelitowej oraz rozwój niektórych chorób.
Często powikłaniem po leczeniu antybiotykami i patogenem który powoduje ostrą biegunkę jest bakteria Clostidioides (dawniej Clostridum) difficile. Niektóre szczepy tej bakterii produkują toksyny i mogą wywoływać biegunki i rzekomobłoniaste zapalenie jelit. Niestety są też ciężkie i nawrotowe C. difficile, dlatego warto zapobiegać im podając właśnie S. boulardii CNCM I 745.
Z wsparcia profilaktycznego opisywanego szczepu warto też skorzystać podczas podróży w zapobieganiu biegunkom podróżnych. Ponieważ często kontakt z inną mikrobiotą w jedzeniu i wodzie, może skończyć się biegunką w wakacje. Dotyczy to szczególnie podróży na inne kontynenty, gdzie różnice w mikrobiocie są duże.
Warto podkreślić, że S. boulardii CNCM I 745 poza działaniem na przyczyny i objawy biegunki, wykazuje działanie hamujące wobec patogenów, neutralizuje toksyny bakterii i działa przeciwzapalnie. Przywraca równowagę mikrobioty jelit i działa immunostymulująco na układ odpornościowy.
Podsumowując, warto wiedzieć, że prawidłowa mikrobiota jelitowa sprzyja dobremu funkcjonowaniu jelit, odporności i zdrowiu. Natomiast zaburzenia mikrobioty, przykładowo niedobór bakterii ochronnych, może sprzyjać kolonizacji jelita przez patogenny i rozwoju biegunek. Dlatego warto znać wysokiej jakości, bezpieczne probiotyki, które są dostępne w każdej aptece by szybko pomóc sobie lub dziecku.
Bibliografia:
- World Health Organisation Fact Sheet: Diarrheal Disease. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diarrhoeal-disease. Last accessed 16th December 2019.
- Farthing M, et al. Acute diarrhea in adults and children: a global perspective. Journal of clinical gastroenterology. 2013; 47(1): 12-20.
- Floch MH, Walker WA, Sanders ME, et al. Recommendations for Probiotic Use — 2015 Update: Proceedings and Consensus Opinion. J Clin Gastroenterol. 2015; 49 Suppl 1: S69–S73, doi: 10.1097/ MCG.0000000000000420, indexed in Pubmed: 26447969.
- Szajewska H, Kołodziej M. Systematic review with meta-analysis: Lactobacillus rhamnosus GG in the prevention of antibiotic-associated diarrhoea in children and adults. Aliment Pharmacol Ther. 2015; 42(10): 1149–1157, doi: 10.1111/apt.13404, indexed in Pubmed: 26365389.
- Myers SP. The causes of intestinal dysbiosis: a review. Altern Med Rev. 2004; 9(2): 180–197.
- Hempel S, Newberry SJ, Maher AR, et al. Probiotics for the prevention and treatment of antibiotic-associated diarrhea: a systematic review and meta-analysis. JAMA. 2012; 307(18): 1959–1969, doi: 10.1001/ jama.2012.3507, indexed in Pubmed: 22570464.
- Szajewska H. Praktyczne zastosowanie probiotyków. Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy. 2014; 6(1).
- Szajewska H, Kołodziej M. Systematic review with meta-analysis: Saccharomyces boulardii in the prevention of antibiotic-associated diarrhoea. Aliment Pharmacol Ther. 2015; 42(7): 793–801, doi: 10.1111/apt.13344, indexed in Pubmed: 26216624.
- Szajewska H. Probiotyki — aktualny stan wiedzy i zalecenia dla praktyki klinicznej. Med. Prakt. 2017; 7-8. : 19–37.
